قانون طلایی زیان ترکی آذربایجانی: قانون هماهنگی اصوات ( سه‌س اویغونلوغو/ سه‌س بیرلشمه سی)

خلخالیم / در شماره‌ی قبل (قسمت دوم) دیدیم که مصوت‌های زبان ترکی آذربایجانی از دو نگاه به دو گروه تقسیم می شوند : 1- تقسیم بندی از منظر مصوت‌های راست یا گرد ، 2- تقسیم بندی از منظر مصوت‌های ضخیم یا نازک. حال شما را با یک قانونی طلایی  که بر این مصوت‌ها حاکم است و به زبان ترکی، بویژه ترکی آذربایجانی هارمونی بی‌نظیر و اعجازی موسیقایی می‌بخشد آشنا‌می کنیم. برای ادای صحیح و بومی کلمات زبان ترکی باید مصوت‌های آن را خوب شناخته و به این قانون طلایی حاکم بر آنها اشراف داشته باشیم.

این قانون به طور خلاصه به این صورت است که اگر اولین هجای کلمه‌ی اصیل ترکی با مصوت ضخیم و ستبر شروع شود، بقیه حروف کلمه و پسوندهای الحاقی هم باید همگی دارای مصوت ضخیم و ستبر باشند و بالعکس اگر اولین هجا با مصوت نازک و ظریف شروع شود، بقیه حروف و پسوندهای الحاقی باید دارای مصوت نازک و ظریف باشند. نکته ای که باید بدان توجه کنیم اینکه این قاعده در زبان ترکی آذربایجانی اصل است ولی در برخی ته‌لهجه‌های محلی امکان دارد که تلفظ برخی کلمات در طول زمان تغییر کرده باشد و این اصل رعایت نشود ولی لازم است در هنگام نوشتار این اصل به دقت رعایت شود.

ولی در حالت کلی ما همیشه و به طور طبیعی و ناخودآگاه از این قانون استفاده می کنیم ،پس با کمی دقت آگاهانه متوجه آن شده و در نوشته هایمان حتماً رعایت خواهیم کرد.

مثال ها:

- مصوت ستبر و راست (آ A) : آلاجاقلیلار = آ+لا+جاق+لی+لار

 Alacaqlılar=A+la+caq+lı+lar (طلبکاران)

- مصوت نازک(ائE): ائلچیله‌ریندن = ائل+چی+له +رین+دن

 Elçilərindən=El+çi+lə+rin+dən (از خواستگاران)

*منابعی که ستون "دیلیمیز" از آن بهره می برد:

- دیلیمیزین ساده قیرامئری.حسن راشدی، انتشارات اندیشه نو،چاپ دوم 1387

- بئله اوخو، بئله یاز-نگاهی تازه به گرامر و شیوه نگارش زببان ترکی.علی محمد بیانی،نشر اختر،چاپ سوم 1393

-آذری-فصلنامه ی بین المللی ترکی-فارسی،فرهنگی،اجتماعی،ادبی و هنری. شماره 16 و 17 تابستان و پاییز 86.ویژه نامه دستور زبان آذربایجانی.چاپ رامین

- و...

مطالب مرتبط:

آنا دیلینده یازیب اوخویاق (بیرینجی بولوم)
آنا دیلینده یازیب اوخویاق (ایکینجی بولوم)

لینک کوتاه: khalkhalim.com/a5494